Meksikadakı Mayya mədəniyyətinə aid Çiçen İtza şəhəri, Livandakı Eşmun məbədi kimi antik dövr, Almaniyadakı Brandenburq qapısı kmi orta əsr abidələrini 3 ölçülü (3D) şəkildə görmək istəyərsiniz? Cavabınız “bəli”dirsə, Google və CyArk sayəsində hansı zamanda olsanız da, istənilən bir antik tarixi əsərə yaxından baxa biləcəksiniz.
Dünyadakı bir çox antik tarixi əsərlərin təbii fəlakətlər, turizm axını və müharibə ilə üz-üzə qalması Ben Kacyra adlı şəxsin ağlına bir fikir gətirdi.
O, antik əsərləri skan edərək rəqəmsal mühitə köçürmək məqsədi ilə 2003-cü ildə CyArk adlı qeyri-kommersiya təşkilatını yaratdı. Təşkilatın məqsədi məhv olma təhlükəsi altında olan tarixi ərazilərin modellərini gələcək nəsillər üçün tərtib etməkdir. O, 2001-ci ildə Əfqanıstandakı 1500 illik tarixi olan Bamiyan Budda heykəllərinin Taliban terrorçuları tərəfindən partladılmasından sonra bu təşkilatı qurmaq fikrinə gəldi.
Lazer ilə skan etmə, fotoqrametriya, dron ilə çəkiliş həyata keçirən CyArk komandası Myanmadakı Ananda Ok Kyaung Məbədi, Suriyadakı Alemem Sarayı və Meksikadakı Çiçen İtza kimi tarixi abidə və ərazilərin detallı şəkildə işlənmiş 3D görüntülərini ərsəyə gətirir. Bu işdən xəbər tutan Google CyArk təşkilatı ilə Açıq İrs (Open Heritage) layihəsi çərçivəsində əməkdaşlığa başlayıb.
2016-cı ildə baş vermis zəlzələ Myanmadakı antik məbədlərə zərər vermişdi. Ancaq CyArc zəlzələ baş verməmişdən əvvəl həm içəridə, həm də çöldəki abidə hissələrini skan edib və şəkillərini çəkə bilmişdi. Buna görə də məbədin xəsarət almış hissələrinin düzgün 3D modelini yarada bilmişdi. Artıq bu görüntülərə telefon, kompüter və virtual reallıq vasitəsilə də baxmaq mümkündür. Bundan başqa bəzi tarixi əsərlərin yenidən qurulma və bərpa işlərində də CyArc-ın verilənlərindən istifadə edilir.
CyArk-ın sayəsində Google Arts & Culture vasitəsilə artıq 18 ölkədə yerləşən 25 tarixi yeri virtual olaraq görmək mümkündür. CyArc-ın işlərinin də daxil olduğu yüzlərlə digər tarixi abidələri, hətta muzeyləri belə onlayn olaraq küçə görünüşü (street view) vasitəsilə izləmək üçün Google Arts & Culture-nin mobil tətbiqini iOS və Android üçün yükləyə bilərsiniz. Xalqların mədəniyyətini qorumaq üçün həqiqətən də vacib olan bu layihənin bizim ölkəmizdə də işlərini görməkdən məmnun olardıq.
